İSLÂMDÜŞÜNCESİNDE ELEŞTİRİ GELENEĞİ VE TAHAMMÜL AHLÂKI

(ULUSLARARASIKONGRE)

İslamdüşüncesi, İslam’ın ana metinleri etrafında düşünce ve pratik geliştiren pekçok kişi, ekol ve gelenek tarafından bugünlere getirilmiştir. Dinî, siyasî,sosyal, kültürel pek çok hadisenin müdahil olduğu bu vetirenin bidüziyeseyretmediği açıktır. Tarih boyunca Müslümanlar, hem kendi aralarında hem defarklı inanç ve düşünce havzalarından beslenen insanlarla dinamik bir ilişki içerisindeolmuşlardır. Bu dinamik ilişki biçimi, İslam düşüncesinin birbirinden farklıtutumları ve kabulleri barındıran zengin bir müktesebata sahip olması sonucunudoğurmuştur. İslam düşüncesinin kendisini farklı yerlerde konumlandıran fikrîve amelî okuma biçimlerini tahkim eden ve bugüne taşıyan iki temel; zengin eleştirikültürü ve engin tahammül ahlakıdır.

İnsanlartarafından üretilen hiçbir teorik ya da pratik ürünün kusursuz olmadığıgerçeği, eleştiriyi; insanların farklılıklarıyla bir arada yaşamaya mahkûmolması ise tahammülü zorunlu kılar. Yapıcı eleştiri ve acziyet boyutunataşınmamış tahammül, sadece düşüncenin değil, bu düşünceye somut bir varlıkkazandıran toplumsal yapının da dirlik ve düzenini sağlar. Esasen İslamdüşüncesi, eleştiri ve tahammülün farklı düşünsel ve toplumsal örneklerde nasıltecrübe edildiğini gösteren benzersiz bir laboratuvar gibidir. Bu tecrübe,günümüzde farklı coğrafyalara yayılmış olan ve her türlü inanç, kültür vemedeniyet mensubuyla iç içe yaşayan Müslümanlar için müstesna bir kazanımdır.

GünümüzMüslümanları, yaşadıkları pratik farklılıkların da etkisiyle tezat karakterlifikir ayrılıklarına sahiptir. İslam düşüncesinin kadim tartışma konularındanazımsanmayacak bir kısmı, modern çağın önümüze yığmış olduğu pek çok yenitartışma konuları münderecatında ulemanın yeniden ilgi alanına girmiştir. Hz.Peygamber’in rahmete işaret saydığı “farklı düşüncelere saygı” zeminini berhavaeden, fitne ve tefrika ateşini körükleyen tartışmalar, çoğunlukla eleştirikültüründen mahrum, tahammül ahlakından yoksun bireylerin ya da gruplarıngündeme getirdiği gereksiz ve yersiz meseleler etrafında cereyan etmektedir.

Yaşadığımızfikrî problemlerin ele alınma biçimlerine İslam düşüncesinin içerikte olduğukadar şekil ve üslupta da yol gösterici olabileceği düşüncesi, konuyu bir kongreboyutunda ele almamıza gerekçe teşkil etmiştir. Kongremiz, Müslümanlar arasındaözellikle entelektüel düzeyde gerçekleşen tartışma ve ihtilafların nasıl birçerçeveye alınacağına dair kuşatıcı bir perspektif geliştirmeyi gayeedinmektedir. Bu meyanda kongrenin ana başlıklarının aşağıdaki maddelerdoğrultusunda teşekkül edebileceği öngörülmektedir:

ELEŞTİRELDÜŞÜNCE

1. Eleştirel düşünce ve tenkit (ontolojik,epistemolojik ve ahlaki temel, tanımlar).

2. İslam düşüncesinde eleştiri geleneği(problem-çerçeve-tarihçe).

3. Eleştirel bakışta etkili olan dinamikler(iç-dış dinamikler).

4. İslam düşüncesinde bilimsel eleştiriörnekleri (reddiye-tehâfüt vs.).

5. Eleştirinin kavramsal analizi(tenkit-takbih-tekdir-tenfir-tekfir vs.).

6. Eleştiri hukuku (ilkeler-esaslar-yöntemler).

7. Modern eleştiri kuramları.

8. Eleştiri-bilim ilişkisi (gelişme-gerileme).

9. Eleştirel bakış ve sosyo-politik gerçeklikilişkisi.

10. Eleştirellikve maslahat diyalektiği.

B- ELEŞTİRİAHLAKI

1. Düşüncefarklılıklarında tahammül problemi (tanım, problem, çerçeve).

2. Tahammülahlakı ve gerekleri.

3. İslamdüşüncesinde ötekine tahammülün sınırları.

4. İslamdüşüncesinde tahammülün kavramsal karşılıkları (ehli kıble, ifrat-tefrit,tekfir vs.).

5. Tahammül vetoplumsal ilişkiler dengesi.

6. İslamtoplumları ve yeni olana tahammülün sosyo-kültürel arka planı.

7. TahammülünKur’an ve sünnetteki anlamı, çerçevesi, gayesi.

8. Düşünceyetahammül ve şiddet problemi.

9. Tahammül mühoşgörü mü? (Sosyoloji kuramları açısından).

10. İslamdünyasında fikrî çatışma ve tahammül problemi.