İstanbulÜniversitesi İlahiyat Fakültesi ve İslâmî İlimler Araştırma Vakfı (İSAV) 04-06Kasım 2015 tarihlerinde İstanbul Eresin Topkapı Hotel'de “Osmanlı Yönetiminde Arap Yarımadası: İdarî, Siyasî ve Sosyal Yapı” konulu milletlerarası ilmî bir toplantı tertiplemiş ve toplantıya yurtdışı ve yurt içinden 22 ilim adamı iştirak etmiştir.

Bu ilmî toplantı, SuudiArabistan, Mısır, Katar, Bahreyn, Fas, Ürdün, Filistin, Kuveyt, Yemen, Tunus veTürkiye’den, alanında uzman Osmanlı Tarihi araştırmacılarının katılımıylagerçekleşmiştir. Üç gün süren toplantıda idarî, siyasî ve sosyal yönleriitibariyle Osmanlı Döneminde Arap coğrafyası ele alınmıştır.

Üç gün boyunca “OsmanlıDöneminde Filistin ve Kudüs”, Osmanlı Döneminde Arap Yarımadası ve KörfezBölgesi, “Osmanlı Döneminde Bilad-ı Şam, Mısır ve Kuzey Afrika”, “OsmanlıDöneminde Arap Coğrafyasında Toplumsal ve Kültürel Yapı”, “Osmanlı DönemindeÇeşitli Yönleriyle Arap Coğrafyası” ve “Osmanlı Döneminde Arap Dünyasında Vakıflar”  ana başlıkları altındaki oturumlarda toplamyirmi iki akademisyen tebliğ sunmuştur.

Osmanlı Devleti’nin 1516tarihi ile birlikte Arap Coğrafyasıyla başlayan siyasî, idarî ve kültürelilişkileri, devletin benimsediği “Millet Sistemi” çerçevesinde şekillenerek,XIX. yüzyıl başlarına kadar bir takım isyan ve başkaldırılar dışında istikrarlıbir biçimde seyretmiştir. 1789 Fransa’nın Mısır’ı işgaliyle bölgede kristalizeolmaya başlayan milletlerarası müdahaleler karşısında ise devlet bazı tedbirleralmaya yönelmiş;  Tanzimat süreci ilebaşlayan merkeziyetçi çabalar sayesinde de, Arap topraklarının Osmanlı’dankopuş sürecini yavaşlatmaya çalışmıştır. Ancak, XIX. asrın ikinci yarısındanitibaren Avrupa’da oluşturulmaya çalışılan yenidünya düzeninin bir sonucu olanMilliyetçilik fikirlerinden Arap dünyası da nasibini almış, Arap halkları kendikimlikleri üzerinden kaderlerini tayin etmek istemişlerdir. Bununla birlikte,Osmanlı Devleti gerek iç isyanlar, gerekse milletlerarası müdahalelerkarşısında uygulamaya çalıştığı reformlar ile bölge halkının devletinyıkılışına kadar Osmanlı tebaası olarak kalmasını sağlamıştır.

1902 yılında “Ortadoğu” olarakisimlendirilmeye başlayan ve I. Dünya Savaşı öncesinde milletlerarası güçodaklarının belirlediği sınırlar ile dönüşüme uğrayan Arap coğrafyası, Osmanlı hâkimiyetialtındaki sosyo-kültürel yapısını ve politik işleyişini kaybetmiştir. Bununyanı sıra, bir taraftan geçtiğimiz yüz yıl boyunca başından geçen veyenilgilerle sonuçlanan savaşlar, diğer taraftan bölgede kurulan otoriterrejimlerin benimsedikleri halktan kopuk siyasî anlayışları, günümüz Ortadoğu’sununistikrarlı bir yapıya kavuşmasındaki en büyük engeli oluşturmuştur.

Arap coğrafyasının özellikleson yüzyılı ile ilgili çok sayıda bilimsel çalışma yapılmış ve yapılmaya devamedecektir. Ancak bir takım çalışmaların sadece güncelden yola çıkarak bölgedeyaşananlara ışık tutmaya çalışmaları, konunun bilimselliğine gölgedüşürmektedir. Arap halklarının Osmanlı geçmişini ele almadan ortaya konan butarz çalışmalar, geleceğe ışık tutma noktasında yetersiz kalmaktadır. Bu bakımdanİstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi ve İslâmî İlimler Araştırma Vakfı(İSAV), yaklaşık 400 yıl boyunca Osmanlı Devleti’nin tebaası olan Araphalklarının ve yaşadıkları coğrafyanın tarihî bir perspektiften ele alınacağıbir ilmî toplantı düzenlemiş ve bu toplantıda “Osmanlı Arap Dünyasında Yönetim,Teşkilat, Siyaset” konuları ele alınmış, bölgede kurulan idarî sistem;  sosyal ve kültürel ilişkiler, tarihî verilereşliğinde ele alınmıştır.

Bu toplantının asıl gayesi,ülkemizdeki İlahiyat Fakülteleri başta olmak üzere İslâm Dünyası’nın farklıülkelerindeki araştırmacılar tarafından, Osmanlı Devleti döneminde Arap Yarımadası’nınsiyasî, idarî ve sosyal yapısı konusunda yapılagelen çalışmaların seviyesininbir tespitini yapmak, Osmanlı Devleti’nin bölgeye yaklaşımını tespit ederek değerlendirmek,özellikle Osmanlı Devleti’nin zayıflaması ile birlikte bölgede başlayan problemlerve bu problemlerin günümüze yansımasını tespit etmeye çalışmaktır.

Osmanlı döneminde bölgedekisiyasî yapı, halkın durumu, ekonomik faaliyetler, kurulan vakıflar, yürütülenilmî ve kültürel faaliyetler, sağlık hizmetleri, Osmanlı Devleti dönemindeSuriye, Körfez Bölgesi, Mısır, Kuzey Afrika gibi bölgelerin siyasî ve sosyaldurumu, bu bölgelerin başkentle ilişkileri, İstanbul’da yaşanan gelişmelerinArap dünyasındaki yansımaları, o dönemdeki Arap toplumunun Osmanlı toplumunabakışı, devletle kurduğu ilişkiler ve bugün bölgede var olan problemlerinçözümü konusunda tarihî malumatı irdelemek, böylece bu konuda akademiye düşengörevi yerine getirmek için, tarihin bugüne dönük perspektifini ortaya koymaktır.Böylece, Osmanlı-Arap ilişkilerinin doğru biçimde anlaşılması, Osmanlı’nınbölgeye kazandırdığı kültürel mirasın tespit edilmesi ve bugünkü ilişkileriniyileşmesine, bölgedeki Osmanlı tarihinin kökenlerini ortaya koymak, Osmanlıbölgeden çekildikten sonra bölgede baş gösteren problemler çerçevesinde Batısömürgeciliğinin bölge üzerindeki olumsuz etkilerini vurgulamak, OsmanlıDevleti’nin bölgedeki problemlere yaklaşımları çerçevesinde bölgenin bugünküproblemlerinin çözümüne katkı sağlamak, Arap-Türk akademi dünyası arasında“Osmanlı” algısını berraklaştırmak ve bilimsel temellere oturtmaktır.

Ayrıca bu çalışma ile Arap Yarımadası’nayönelik yapılmış olan çalışmalar zümresine bir katkı ve bundan sonra yapılacakolanlara bir yön tayin edebilmek, teşvik edici olmak, kadim devletgeleneğimizde kökleşmiş yönetim anlayışını, yönetim-halk ilişkisinin bağlıolduğu kaideleri vurgulamak, akademik çalışmaların sonucunun pratik hayatayansımasını sağlamaktır.

BuMilletlerarası İlmî Toplantı, bu alanda çalışma yapan ilim adamlarını, farklıMüslüman ülkelerden Osmanlı Devleti Döneminde Arap Yarımadası konusunda esersahibi çok sayıda akademisyeni bir araya getirmiş; toplantıya iştirak edenyabancı ilim adamlarının ülkemizi görmeleri ve tanımaları sağlanmış; OsmanlıDevleti döneminde Arap Yarımadası’nın sosyal, siyasi ve idari yapısı hakkındatoplumumuz aydınlatılmış; halka açık yapılan bu toplantıda Osmanlı DevletiDöneminde Arap coğrafyası bütün yönleriyle ele alınmaya çalışılmış, OsmanlıDevleti döneminde bölgede sağlanan huzur ve barış ortamının temel faktörleriirdelenmiş; Osmanlı-Arap dünyası ilişkilerinin doğru biçimde ortaya konmasınaçalışılmış, böyle müşterek akademik faaliyetlerin artmasına imkân tanınmış; günümüzArap dünyasının ve bilim çevrelerinin Osmanlı-Arap ilişkilerine dair algı veyorumları hakkında bilgi alış-verişinde bulunma fırsatı elde edilmiş, bukonuları ele alan toplantı metinleri bir araya getirilerek bu eserde neşredilerekilim âleminin hizmetine sunulmuştur.